ΕΛΠΙΝΙΚΗ ΜΑΖΑΡΑΚΗ – ΚΩΣΤΑΣ ΒΑΓΓΕΛΑΤΟΣ
Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΤΩΝ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΩΝ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΑΓΓΛΟΚΡΑΤΙΑΣ
Ελπινίκη Μαζαράκη, φιλόλογος
«Τα θεμέλιά μου στα βουνά
Και τα βουνά σηκώνουν οι λαοί στον ώμο τους
Και πάνω τους καίει άκαυτος βάτος»
Αυτή η μνήμη είναι που μας κρατάει όρθιους, γιατί στα δύσκολα οι λαοί κρατιούνται από την ψυχή τους, από τους αγώνες που άφησαν παρακαταθήκη οι πρόγονοί μας.
« Μνήμη του λαού μου σε λένε Πίνδο και σε λένε Άθω» (λέει ο Ελύτης στο Άξιο Εστί).
Δια μας Μνήμη του λαού μου, μνήμη των νησιών του Ιονίου,σε λένε κατοχή, αντίσταση, αγώνες των ριζοσπαστών και του Επτανησιακού λαού, στα χρόνια της Αγγλικής Κατοχής που με τη μάσκα του δήθεν προστάτη απομυζούσε κάθε εθνολαική ικμάδα.
«Ντυμένοι φίλοι ήρθαν οι εχθροί μου
Τα παμπάλαια δώρα προσφέροντας,
Τους νόμους τους θεσπίζοντας
Στα καλά και συμφέροντα»
Αγαπητοί συμπατριώτες από κάθε γωνιά των αδούλωτων αφροστεφανωμένων και μυροβόλων νησιών του Ιονίου από το Μαθράκι και την Ερείκουσα,την Ζάκυνθο και το Θιάκι,τη Λευκάδα και την Κεφαλονιά μέ ένα κλαδάκι δυόσμου αμάραντου, μια άχνα βασιλικού, μυρσίνες και αγράμπελες από τα νησιά μας σας καλησπερίζω.
Μια επετειακή εκδήλωση συνήθως εκφράζει τη βούληση μιας κοινωνίας να μελετά τα βήματά της κατά το παρελθόν, να κρίνει τις πράξεις της, να κατανοεί τα ανθρώπινα κίνητρα που επικράτησαν, να γίνει ωριμότερη για το μέλλον. Σε τέτοιες περιπτώσεις εκφράζουμε τιμή σε κείνους που πρωτοστάτησαν αλλά επιχειρούμε και γύμνασμα των συνειδήσεων στην αναζήτηση των κινήτρων και της ανθρώπινης δράσης, τα οποία συνήθως κρύβονται πίσω από την επιφάνεια των γεγονότων και την λάμψη των τελετών όπως εύστοχα αναφέρει ο Φ. Βώρος.
Ας επιχειρήσουμε ένα ταξίδι στα γεγονότα με γνώμονα την αλήθεια και με πρόθεση αντικειμενικότητας.
Τα Επτάνησα ήταν μια ξεχωριστή πολιτικοκοινωνική και πολιτισμική ενιαία μονάδα μέσα στον ευρύτερο ελληνικό χώρο. Η θέση των Ιονίων νησιών τα καθιστά Ακρίτα της Ελληνικής Δύσης, αλλά και παράθυρο προς τον άλλο ελληνικό χώρο, γέφυρα ανάμεσα σε Δύση και Ανατολή, χοάνη μέσα στην οποία συγχωνεύονταν οι προαιώνιες παραδοσιακές ελληνικές ρίζες τους, η ξεχωριστή ψυχοσύνθεση και ιδιοσυγκρασία των κατοίκων τους και έτσι τα ιδεολογικά πολιτιστικά ρεύματα, οι αρχές και ιδέες που έφθαναν από την δύση,προσέδωσαν σ΄αυτά την ιδιαίτερη ταυτότητά τους μέσα στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο.
Τα Επτάνησα από την ίδια την γεωγραφικήν τους θέση δέχθηκαν κατακτητικές εξορμήσεις κατακτητικών δυνάμεων. Στα νεότερα χρόνια πρώτοι κυρίαρχοί τους ήταν οι Ενετοί και έπειτα στα 1797 την κυριαρχία τους διαδέχθηκε εκείνη των δημοκρατικών Γάλλων, όπου η ενότητα των Επτανήσων θεμελιώθηκε σε φιλελέυθερες και δημοκρατικές βάσεις. Επακολούθησε η δημιουργία της Επτανήσου Πολιτείας και μετά την κατάλυσή της το 1807 κυριάρχησαν οι αυτοκρατορικοί Γάλλοι ενώ σταδιακά περιήλθαν στην κυριαρχία της Μεγάλης Βρεττανίας που επισημοποιήθηκε διεθνώς ως « Προστασία», με την συνθήκην των Παρισίων το 1815 και κράτησε ως το 1864.
Από τα χρόνια της Ενετικής Κυριαρχίας σημειώθηκαν κοινωνικές, αστικοαγροτικές και γενικότερα λαικές εξεγέρσεις.
-Ρεμπελιό των Ποπολάρων 1628 ( Ζάκυνθο)όπου αστοί και αγρότες κατέλαβαν την εξουσία για 4 χρόνια.
-Εξεγέρσεις στην Κεφαλονιά 1800-1801 και 1802 όπου αγρότες του νησιού μπήκαν στο Αργοστόλι και στο Ληξούρι και δημιούργησαν Τοπική Επαναστατική Κυβέρνηση
-Η εξέγερση του 1832 στην Κεφαλονιά όπου ο λαός με επικεφαλής τη νεολαία διαδήλωσαν στο Αργοστόλι ενάντια στις Αγγλικές δυνάμεις του νησιού, καταστρέφοντας τα σύμβολα της εξουσίας,: τη φάλαγγα ή κούτσουρο, στο οποίο δένονταν χειροπόδαρα χειμώνα – καλοκαίρι οι χρεοφειλέτες και οι πατριώτες.
-Αξιομνημόνευτη είναι και η Αγροτική εξέγερση στη Λευκάδα το 1819, όταν αγρότες αντιστάθηκαν ένοπλα σε αιματηρές συγκρούσεις με την Αγγλική προστασία και τα όργανά της, καθώς και στη Ζάκυνθο το 1820, και βέβαια την εξέγερση στη Σκάλα, τον Αύγουστο του 1849.
Βιαιοπραγίες, εξευτελισμοί του πληθυσμού , αγχόνες, μαστιγώσεις, κατεδαφίσεις σπιτιών. Στις περιπτώσεις μάλιστα απαγχονισμού ή και μαστιγώσεων, οι Βρεττανοί υποχρέωναν τους κατοίκους να παρακολουθούν.
Έτσι ο λαός έστηνε στις πλατείες το δέντρο της Ελευθερίας, έκαιγε τις χρυσές βίβλους των ευγενών, ενωνόταν σ΄ένα επαναστατικό δημοκρατικό καμίνι, υπακούοντας στο εγερτήριο σάλπισμα του Μαρτέλαου:
« Όθεν είσθε των Ελλήνων
Κόκκαλα διεσπαρμένα
Παλαιά , ανδρειωμένα
Τώρα, λάβετε πνοήν
Στις φωνές της Σάλπιγγός μου
Απ΄το μνήμα αντισταθείτε
Και το γένος μας θα ιδήτε
Εις την πρώτην του πνοήν.»
Οι Βρεττανοί επίστευαν ότι θα μπορούσαν να μεταβάλλουν σε όργανά τουςκαι επίσημους διαβιβαστές των αποψεών τους Επτανήσιους Γερουσιαστές που τους κατηγόρησε ως ανίκανους και διεφθαρμένους, διότι υπεραμύνθησαν των δικαιωμάτων της πατρίδας τους και όχι της προστασίας.
Χαρακτηριστικό το παράδειγμα , επί Μαίτλαντ, του Διονυσίου Ρώμα που έλεγε ότι: Αλησμονώ κάθε στοχασμόν, διά την πατρίδα μου ήθελα αρνηθώ την ιδίαν μου τη φαμίλιαν. Και όταν αργότερα ο αρμοστής Ονάρδ, στην προσπάθειά του να εξασφαλίση τη φιλία του Ρώμα, προσφέρθηκε να του απονείμη τον Αγγλικόν Μεγαλόσταυρον των Αγίων Μιχαήλ και Γεωργίου, ο Ρώμας δεν εδέχθηκε με την εξής απάντηση: « Εξοχώτατε, ευχαριστώ διά την τιμήν, μα όσο και αν συλλογίζομαι δε βρίσκω να υπηρέτησα ποτέ τη Μ. Βρεττανία, διά τούτο, το παράσημο αυτό δεν μου ανήκει»
Όλοι αυτοί οι αγώνες που σφυρηλάτησαν την αγωνιστική ενότητα του Επτανησιακού λαού με κοινό, συνεχή και ανυποχώρητο αγώνα γινόταν με πρωτοπορία του Ριζοσπαστικού κινήματος, του γνήσιου και δημοκρατικού πρώτου κόμματος αρχών στην νεοελληνική ιστορία.
Το Ριζοσπαστικό κίνημα είχε όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα ενός κινήματος, εθνικό – απελευθερωτικού – πολιτικού – κοινωνικού. Είχε συνειδητή ηγεσία, αταλάντευστη στις επιδιώξεις της και συνεπή στις αρχές που διεκήρυσσε, αφύπνιση του λαού για διεκδίκηση των φυσικών, απαράγραπτων δικαιωμάτων του, είχε πρόγραμμα και αρχές πρόβαλλε τις αρχές της Ελευθερίας, της Εθνικής ανεξαρτησίας, Λαικής κυριαρχίας ,Κοινωνικής Δικαιοσύνης, συνδέθηκε με κινήματα και ηγετικές μορφές της επαναστατικής Ευρώπης και διεκήρυξε την ανάγκη ίδρυσης μιας Ευρωπαικής συμπολιτείας στη βάση της αλληλεγγύης των λαών.
Το ριζοσπαστικό κόμμα γεννήθηκε και ανδρώθηκε στην Κεφαλονιά, ως εστία της εθνικής Ενώσεως ( Ιακωβάτος)και από την Κεφαλονιά εξαπλώθηκε στα άλλα νησιά, πρώτιστα στη Ζάκυνθο. Ο ηγέτης του Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος τόνιζε πως το ριζοσπαστικό κόμμα απαιτούσε την : άμεσον παύσιν της Προστασίας και την Ένωσιν της Επτανήσου μετά της ελευθέρας Ελλάδος.
Ο Ζερβός από τα Γριζάτα της Σάμης, γεννήθηκε το 1814. Σπούδασε νομικά στην Ιταλία. Απλός στους τρόπους, γενναίος στο φρόνημα, φλογερός πατριώτης, ακαταμάχητος αγωνιστής, αναδείχθηκε διά των αγώνων του, κορυφαία , πολιτική προσωπικότητα, θαραλλέος μάρτυρας της επτανησιακής ελευθερίας. Μέσα από την εφημερίδα του « Φιλελεύθερος» διεκήρυττε τους πόθους και τα δίκαια των συμπατριωτών που κατεθλίβοντο κάτω από τον ασφυκτικό κλοιό της προστασίας. Η προστασία γνώριζε την ακτινοβολία την οποία εξασκούσε επί των συμπατριωτών του και κατά την εξορία του, κατάργησε την αλληλογραφία του. Για τον μεγαλομάρτυρα της επτανησιακής ελευθερίας χαρακτηριστικό είναι το δίστιχο:
Προσκυνούμε τη Σημαία
Προσκυνούμε το Σταυρό
Προσκυνούμε και το μέγα, τον Ηλία το Ζερβό.
Σπουδαίος ήταν και ο Ιωσήφ Μομφερράτος.Γεννήθηκε το 1816 στο Κάστρο, σπούδασε στο Παρίσι – Ιταλία νομικά. Είχε μικροσκοπικό και ασθενικό σώμα, γενναία καρδιά και θάρρος, απαράμιλλη ευθικρισία και λιτή- γεμάτη περιεχόμενο έκφραση. Χαρακτηρίσθηκε ως ένας από τους διαπρεπέστερους δημοσιογράφους της νεώτερης Ελλάδος.
Ηγέτιδα τάξη του ριζοσπαστικού κινήματος υπήρξε η αστική, κατά την προοδευτική, φιλεύθερη και δημοκρατική φάση της ιστορίας της, με στενούς συμμάχους της τους εργαζόμενους των πόλεων και ξεχωριστά την πολυπληθή αγροτική τάξη .Έμποροι- βιοτέχνες- καραβοκύρηδες, ναυτικοί- διανοούμενοι και βέβαια η νεολαία, συνέστησαν ένα αρραγές μέτωπο κατά του Άγγλου Κυρίαρχου αλλά και των εγχώριων ευγενών αρχόντων – οργάνων τους.
Και ο Κεφαλλονίτης Τζανής Μεταξάς εμψύχωνε τον λαό:
« Έλληνες, δούλοι μη καταδέχεσθε
Ούτε να λέγεσθε, ούτε να είσθε
Ελευθέρως φρονείτε.
Ανδρείως πολεμήσατε
Για την πίστιν την Αγία
Την Πατρίδα, την Ελευθερία»
Καθοδηγητική ηγεσία του μετώπου αυτού κατέστησαν οι ριζοσπάστες, ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και ο Ιωσήφ Μομφερράτος από την Κεφαλονιά, οι Φραγκίσκος και Ναθαναήλ Δομενίγοι στη Ζάκυνθο, ο Παίζης στην Ιθάκη, ο Ποφάντης στην Κέρκυρα και άλλοι θα συγκροτήσουν την ομάδα των ριζοσπαστικών βουλευτών στην Θ΄Ιόνια Βουλή, τη πρώτη και τελευταία Ελεύθερη Βουλή της Επτανήσου. Αυτοί οι ριζοσπάστες βουλευτές πρότειναν και η βουλή πήρε την απόφαση στις 18 Απρίλη 1850 και κήρυξε ως «εορτή ν εθνικήν» την 25η Μαρτίου.
Αυτοί οι βουλευτές με εκπρόσωπό τους τον Ιωάννη Τυπάλδο Καπελέτο Δοτοράτο πρότειναν το ιστορικό ψήφισμα της ενώσεως, σύμφωνα με το οποίο: Επειδή η Ανεξαρτησία, η Κυριαρχία και η Εθνικότης εκάστου λαού είναι δικαιώματα φυσικά και απαράγραπτα και επειδή, υπάρχει πια ελεύθερη Ελλάδα, διακηρύσσει ότι: Ομόθυμος, αμετάτρεπτος και στερεά θέλησις του επτανησιακού λαού είναι η ανάκλησις της Ανεξαρτησίας και της Ένωσης αυτού με το λοιπόν Έθνος.
Απαίτησαν την κατάργηση της « Βαρβάρου και αδίκου κεφαλικής ποινής, την ελάττωση ή απαλλαγή του λαού από τους ανυπόφορους δεσμούς και φορολογίες, την εξασφάλιση των ατομικών ελευθεριών, την κατάργηση του νόμου που καθιέρωνε την καταδίκη και εξορία των πολιτών χωρίς υπεράσπιση.
Αξίζει να θυμηθούμε τους αντιπροσώπους της Θ΄Βουλής, γιατί λαός που δεν γνωρίζει την Ιστορία του είναι καταδικασμένος να την ξαναζήσει.
6 Κεφ/νίτες:
Γεράσιμος Λιβαδάς
Ηλάις Ζερβός Ιακωβάτος
Ιωσήφ Μομφερράτος
Σταματέλος Πυλαρινός
Ιωάννης Τυπάλδος Δοτοράτος
Γεώργιος Τυπάλδος Ιακωβάτος
3 Ζακυνθινοί
Ναθαναήλ Δομενεγίνης
Φραγκίσκος Δομενεγίνης
Άγγελος Δεσσύλας
1 Ιθακήσιος
Τηλέμαχος Παίζης
1 Κερκυραίος
Χριστόδουλος Ποφάντης
Την ένωση προβάλλει και απαιτεί και ο ριζοσπαστικός τύπος. Η εφημερίδα του Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου « ο Φιλελεύθερος» από τις στήλες της διακήρυξε πως « Πρώτιστη επιθυμία του Ιονικού λαού είναι η Ανεξαρτησία και η ένωσίς του με την Ελλάδα», όπως και η εφημερίδα του Ιωσήφ Μομφερράτου « Αναγέννησις» απευθυνόμενη προε τον λαό τόνιζε πως όλες οι προσπάθειές του πρέπει να τείνουν στο γενικό σκοπό, της Ένωσις.
Την Ένωση προβάλλει και ο επτανησιακός λαός με διαδηλώσεις, προτάσεις, ψηφίσματα και παραστάσεις.
Οι δύο αποφασιστικοί παράγοντες της διατήρησης της εθνικής συνείδησης του υπούδουλου Γένους ήταν η Ορθοδοξία και η Γλώσσα , συντελεστές της Ιστορικής και φυλετικής επιβίωσής του.Από αυτά θέλησαν οι Άγγλοι προστάτες με τα εγχώρια όργανά τους να αλλοτριώσουν τον επτανησιακό λαό. Η Αγγλική Προστασία με την επιβολή του ανελεύθερου συντάγματος του 1817, μετατράπηκε σε απροσχημάτιστη στρατιωτικο- πολιτική κατοχή των επτανήσων και ηΕπτάνησος Πολιτεία έγινε ιδιότυπο Αγγλικό προτεκτοράτο. Ορίζει τοποτηρητές στις Μητροπολιτικές έδρες όργανα της εμπιστοσύνης της, απαγχονίζει ιερείς στη Λευκάδα, επικηρύσσει ιερείς, μεταβάλλει σε στάβλους και αχυρώνες τα μοναστήρια, εξευτελίζει, διαπομπεύει και φυλακίζει ιερείς της Ορθοδοξίας.
Από την άλλη στον τομέα της Γλώσσας καθορίζει πως κάθε δημόσια υπόθεση θα διεξάγεται στην Ιταλική, κατακλύζει με ξένους το Κυβερνητικό τυπογραφείο, απαγορεύει την κυκλοφορία εγγράφων και εφημερίδων γραμμένων σε ελληνική γλώσσα.
Στον τομέα της παιδείας ο επτανησιακός λαός με επικεφαλής τους ριζοσπάστες ηγέτες του δεν περιορίσθηκε σε διαμαρτυρίες, αλλά προχώρησε σε πράξεις. Δημιούργησε σχολεία, όπως αυτό της Πυλάρου, που πήρε το όνομα « Ελλάς» ενώ οι βουλευτές με τις αγορεύσεις τους,πέτυχαν να ψηφιστούν νομοθετήματα βελτίωσης του εκπαιδευτικού συστήματος.
Χάρη στην εντεινόμενη αγωνιστική δράση του λαού των Επτανήσων, ο Άγγλος αρμοστής Σήτων, τον Οκτώβρη του 1848 παραχώρησε με νόμο την Ελευθεροτυπία, οι εφημερίδες « Φιλελεύθερος» ( Ζερβού) και « Αναγένησις» ( Μομφερράτου) κατέστησαν βάθρα των αγώνων, κέντρα λειτούργησαν στο Αργοστόλι όπως το « Δημοτικό Κατάστημα» η « Ομόνοια» στο Ληξούρι, η ‘ Ρομφαία» στη Ζάκυνθο η « Ένωσις» στη Ζάκυνθο. Ο Ηλίας Ζερβός καλούσε σε στρατολογία το λαό:
« Ριζοσπάστες μου
Άνδρες φίλοι
Της Ελευθερίας στύλοι,
Και του Έθνους αετοί
Ήλθεν η ώρα να ζωστήτε το σπαθί».
Η εξάπλωση του ριζοσπαστισμού θορύβησε ιδιαίτερα μετά την επιτυχία του στις πρώτες ελεύθερες εκλογές του 1850 την « Προστασία» και τα Ιόνια όργανά της. Το ιστορικό ψήφισμα για την ένωση των ριζοσπαστών βουλευτών στην Θ΄Ιόνιο Βουλή ήταν προιόν ανυποχώρητων και ανένδοτων αγώνων του ριζοσπαστικού κόμματος που το εκπροσωπούν στη βουλή οι 11 βουλευτές του.
Διεκήρυσσε ότι ο Επτανησιακός λαός ποτέ δεν συγκατατέθηκε στην « Προστασία» και ότι ομόθυμη θέλησή του ήταν και είναι η ανάκτηση της ανεξαρτησίας του και η Ένωσή του, ποτέ όμως υπό το σκήπτρον ξένου βασιλιά, ενώ ταυτόχρονα διεκήρυσσε τις ευρύτερες εθνικο- ενωτικές και πολιτικο-κοινωνικές αρχές στον ευρύτερο ελληνικό χώρο με όραμα και την κοινωνική απελευθέρωση.
Η προστασία κατέβαλλε κάθε προσπάθεια για να αποκεφαλίσει το κίνημα, να τρομοκρατήσουν το λαό, να σκορπίσουν τη σύγχυση. Με το κλείσιμο των ριζοσπαστικών εφημερίδωνν και την 5χρονη εξορία ( 1851-1857) των ηγετών Ηλ. Ζερβού Ιακωβάτου και Ιωσήφ Μομφερράτου, δημιουργήθηκε σοβαρό κενό ηγεσίας. Το κέντρο του κινήματος μετατοπίσθηκε από την Κεφαλονιά στη Ζάκυνθο με την ανάδειξη και προώθηση του Ζακυνθινού Κων/νου Λομβάρδου. Αλλοιώθηκαν τα ριζοσπαστικά οράματα και στέγνωσε και αφυδατώθηκε το αίτημα της ένωσης αφού εξοβελίστηκε το δημοκρατικό – κοινωνικό περιεχόμενο του κινήματος.
Δημιουργήθηκε μια άλλην τάση μες στο κίνημα που έγινε πλειοψηφούσα και οδήγησε στην ένωση μέσα από πολιτικά παιχνίδια και διεργασίες, μακριά από τους άμεσους ενδιαφερόμενους, τους πολίτες των Ιόνιων νησιών. Το μόρφωμα υπό τονΚων/νο Λομβάρδο, οι Ενωτιστές, αθέτησαν τις αρχές, αυτονομάσθηκαν ριζοσπάστες και εξασθένησαν τον αγώνα.
Το αίτημα της εθνικής ανεξαρτησίας ο ριζοσπαστισμός το συνδύαζε με εκείνο της λειτουργίας δημοκρατικού πολιτεύματος, γι΄αυτό και ενέτασσε τον αγώνα για την ένωση των επτανήσων σ΄αυτό το πλαίσιο, διαφορετικά θεωρούσε την ένωση κήρυγμα μονομερές και αντιπατριωτικό, που εξυπηρετούσε μόνο τα συμφέροντα της Αγγλικής πολιτικής.
Ο εσωτερικός αγώνας λοιπόν έχει ξεκινήσει από το 1858 και συνεχίστηκε οξύτατος μέχρι την ένωση. Στη 13η Βουλή όλοι, Μεταρρυθμιστές, Ενωτιστές ψήφισαν ( 29 Σεπτεμβρίου 1863) την ένωση των Επατανήσων με την Ελλάδα. Οι ριζοσπάστες Ηλ. Ζερβός Ιακωβάτος και ωσήφ Μομφερράτος , αυτοί που αγωνίσθηκαν, εξορίστηκαν , μάτωσαν για την ένωση δεν ήταν εκεί, συνειδητά απουσίαζαν. Αρνήθηκαν να θέσουν μυποψηφιότητα για μια βουλή, η οποία θα συνερχόταν για να επισημοποιήσει την Βρετανόπνευστη ένωση, αρνήθηκαν να υπογράψουν μια ένωση που χορηγήθηκε όχι ως απαράγραπτο και αναφαίρετο δικαίωμα του επτανησιακού λαού, αλλά ως ικεσία προς την Αγγλίδα βασίλισσα Βικτωρία.
Η ένωση πραγματοποιήθηκε στις 21 Μαίου 1864. Τα νησιά του Ιονίου γίνονταν τμήμα του ελληνικού κράτους ακαι όλοι γιορτάζουν, υποστέλλεται η Αγγλική σημαία και αποχωρούν οι Αγγλικές αρχές κατοχής.
Από τους πανηγυρισμούς του πλήθους και των νεοφώτιστων ριζοσπαστών – ενωτιστών οι δύο κορυφαίοι ηγέτες απουσιάζουν συνειδητά και προκλητικά.
Ο ένας μένει κλεισμένος στο σπίτι του και ο άλλος με σφιγμένη τη καρδιά παρακολουθεί τις εκδηλώσεις πίσω από τη μισόσόκλειστη γρίλια.
Ένας αγώνας εθνικός που επιδιώκει την αποτίναξη της εθνικής δουλείας ενός λαού, πως είναι δυνατόν να μη συμπορεύεται με αγώνα κοινωνικό, αφού η ίδια η εθνική δουλεία δημιουργεί συντηρεί και επαυξάνει την κοινωνική δουλεία για να μπορεί έτσι ο ξένος να διαφεντεύει τη χώρα ενός λαού.
Ο ριζοσπαστισμος τα Αγγλοκρατούμενα Επατάνησα δημιουργληθηκε και εξήλθε από τα σπλάχνα του λαού.Taοράματά τους όμως και η ένωση με την Ελλάδα δεν πραγματοποιήθηκαν όπως τα συνέλαβαν και τα διεκήρυξαν, παρά τις ποικίλες και τεράστιες θυσίες της ηξεσίας του και του λαού.
Η Ένωση, ήταν ένωση που υπαγορεύτηκε από πολιτικές σκοπιμότητες. Ο Αγνός Κεφαλονίτης δημοκράτης αντιεισαγγελεύς εφετών και βουλευτής Κεφ/νίας και ΑττικήςΡόκκος Χοιδάς, τόνιζε πως δεν ενώθηκε η Επτάνησος με την Ελλάδα, αλλά η Ελλάδα με την Επτάνησο. Εκτός από την αλλοίωση και τη σκόππιμη παραφθορά των εθνικών στόχων των ριζοσπαστών και του λαού οι κοινωνικοί τους στόχοι έμειναν απραγματοποίητοι και μετά την Ένωση περνούσαν στο χώρο της ελεύθερης πατρίδας. ‘Αξιοι έλληνες στάθηκαν στην πρώτη γραμμή, στις επάλξεις του αγώνα ενάντια στην ξενόδουλη Βασιλική αυλή και τους διεφθαρμένους αυλικούς οι Ρόκκος Χοιδάς, Πλάτωνος Δρακούλης, Παν Πανάς, Μαρίνος Αντύπας και οι επίγονοι των ριζοσπαστών μας και οιμομοιδεάτες τους, δεν υπέστειλαν τη σημαία του αγώνα, με Αρετήν και Τόλμην, θυσίες, αυταπάρνηση και γενναιότητα χάραξαν το δύσβατο δρόμο της Εθνικής ανεξαρτησίας και Λαικής Κυραιαρχίας.
Εμείς σήμερα, αγαπητοί συμπατριώτες με τη σκέψη ανοιχτή και καθαρό το νου οφείλουμε με σοβαρότητα, υπευθυνότητα και σεβασμό να σκύψουμε, πάνω στις πράξεις των προγόνων μας χωρίς προκρούστιες λογικές με σύνεση και φρόνηση.
Γιατί, κάθε κίνημα και κάθε ιδεολογία δεν είναι φαινόμενα, στατικά και αμετάβλητα, ανανεώνονται, εμπλουτίζονται ή και αλλοιώνονται, ανάλογα με τις απαιτήσεις των καιρών, την ιδιοσυγκρασία των ηγετών τους, το δυναμισμό ή το συμβιβασμό του λαικού παράγοντα.
Και σήμερα περισσότερο από ποτέ η πατρίδα μας περνάει δύσκολες ώρες, χρειαζόμαστε ηγετικές αδούλωτες μορφές όπως εκείνες των αγνών πατριωτών Ι. Μομφερράτου ,Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου.
Στο σώμα της Ελλάδας μας και στα παιδιά της ασελγούσαν πάντα ξένοι και ντόπιοι τύραννοι για προώθηση των δικών τους συμφερόντων.
Ας αναρωτηθούμε τι θα έλεγαν, τι θα έκαναν και σήμερα εκείνοι οι δημιουργοί του ριζοσπαστικού κινήματος που έδρασαν χωρίς φόβο για να αποτεινάξουν το ζυγό της δουλείας.
Ας έχουμε στο νου και στη ψυχή μας τα λόγια του ποιητή Ανδρέα Κάλβου:
« Όσοι το χάλκεον χέρι
Βαρύ του φόβου αισθάνονται
Ζυγόν δουλείας ας έχουσιν
Θέλει Αρετήν και Τόλμην η Ελευθερία»
Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΤΩΝ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΩΝ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΑΓΓΛΟΚΡΑΤΙΑΣ
Ελπινίκη Μαζαράκη, φιλόλογος
«Τα θεμέλιά μου στα βουνά
Και τα βουνά σηκώνουν οι λαοί στον ώμο τους
Και πάνω τους καίει άκαυτος βάτος»
Αυτή η μνήμη είναι που μας κρατάει όρθιους, γιατί στα δύσκολα οι λαοί κρατιούνται από την ψυχή τους, από τους αγώνες που άφησαν παρακαταθήκη οι πρόγονοί μας.
« Μνήμη του λαού μου σε λένε Πίνδο και σε λένε Άθω» (λέει ο Ελύτης στο Άξιο Εστί).
Δια μας Μνήμη του λαού μου, μνήμη των νησιών του Ιονίου,σε λένε κατοχή, αντίσταση, αγώνες των ριζοσπαστών και του Επτανησιακού λαού, στα χρόνια της Αγγλικής Κατοχής που με τη μάσκα του δήθεν προστάτη απομυζούσε κάθε εθνολαική ικμάδα.
«Ντυμένοι φίλοι ήρθαν οι εχθροί μου
Τα παμπάλαια δώρα προσφέροντας,
Τους νόμους τους θεσπίζοντας
Στα καλά και συμφέροντα»
Αγαπητοί συμπατριώτες από κάθε γωνιά των αδούλωτων αφροστεφανωμένων και μυροβόλων νησιών του Ιονίου από το Μαθράκι και την Ερείκουσα,την Ζάκυνθο και το Θιάκι,τη Λευκάδα και την Κεφαλονιά μέ ένα κλαδάκι δυόσμου αμάραντου, μια άχνα βασιλικού, μυρσίνες και αγράμπελες από τα νησιά μας σας καλησπερίζω.
Μια επετειακή εκδήλωση συνήθως εκφράζει τη βούληση μιας κοινωνίας να μελετά τα βήματά της κατά το παρελθόν, να κρίνει τις πράξεις της, να κατανοεί τα ανθρώπινα κίνητρα που επικράτησαν, να γίνει ωριμότερη για το μέλλον. Σε τέτοιες περιπτώσεις εκφράζουμε τιμή σε κείνους που πρωτοστάτησαν αλλά επιχειρούμε και γύμνασμα των συνειδήσεων στην αναζήτηση των κινήτρων και της ανθρώπινης δράσης, τα οποία συνήθως κρύβονται πίσω από την επιφάνεια των γεγονότων και την λάμψη των τελετών όπως εύστοχα αναφέρει ο Φ. Βώρος.
Ας επιχειρήσουμε ένα ταξίδι στα γεγονότα με γνώμονα την αλήθεια και με πρόθεση αντικειμενικότητας.
Τα Επτάνησα ήταν μια ξεχωριστή πολιτικοκοινωνική και πολιτισμική ενιαία μονάδα μέσα στον ευρύτερο ελληνικό χώρο. Η θέση των Ιονίων νησιών τα καθιστά Ακρίτα της Ελληνικής Δύσης, αλλά και παράθυρο προς τον άλλο ελληνικό χώρο, γέφυρα ανάμεσα σε Δύση και Ανατολή, χοάνη μέσα στην οποία συγχωνεύονταν οι προαιώνιες παραδοσιακές ελληνικές ρίζες τους, η ξεχωριστή ψυχοσύνθεση και ιδιοσυγκρασία των κατοίκων τους και έτσι τα ιδεολογικά πολιτιστικά ρεύματα, οι αρχές και ιδέες που έφθαναν από την δύση,προσέδωσαν σ΄αυτά την ιδιαίτερη ταυτότητά τους μέσα στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο.
Τα Επτάνησα από την ίδια την γεωγραφικήν τους θέση δέχθηκαν κατακτητικές εξορμήσεις κατακτητικών δυνάμεων. Στα νεότερα χρόνια πρώτοι κυρίαρχοί τους ήταν οι Ενετοί και έπειτα στα 1797 την κυριαρχία τους διαδέχθηκε εκείνη των δημοκρατικών Γάλλων, όπου η ενότητα των Επτανήσων θεμελιώθηκε σε φιλελέυθερες και δημοκρατικές βάσεις. Επακολούθησε η δημιουργία της Επτανήσου Πολιτείας και μετά την κατάλυσή της το 1807 κυριάρχησαν οι αυτοκρατορικοί Γάλλοι ενώ σταδιακά περιήλθαν στην κυριαρχία της Μεγάλης Βρεττανίας που επισημοποιήθηκε διεθνώς ως « Προστασία», με την συνθήκην των Παρισίων το 1815 και κράτησε ως το 1864.
Από τα χρόνια της Ενετικής Κυριαρχίας σημειώθηκαν κοινωνικές, αστικοαγροτικές και γενικότερα λαικές εξεγέρσεις.
-Ρεμπελιό των Ποπολάρων 1628 ( Ζάκυνθο)όπου αστοί και αγρότες κατέλαβαν την εξουσία για 4 χρόνια.
-Εξεγέρσεις στην Κεφαλονιά 1800-1801 και 1802 όπου αγρότες του νησιού μπήκαν στο Αργοστόλι και στο Ληξούρι και δημιούργησαν Τοπική Επαναστατική Κυβέρνηση
-Η εξέγερση του 1832 στην Κεφαλονιά όπου ο λαός με επικεφαλής τη νεολαία διαδήλωσαν στο Αργοστόλι ενάντια στις Αγγλικές δυνάμεις του νησιού, καταστρέφοντας τα σύμβολα της εξουσίας,: τη φάλαγγα ή κούτσουρο, στο οποίο δένονταν χειροπόδαρα χειμώνα – καλοκαίρι οι χρεοφειλέτες και οι πατριώτες.
-Αξιομνημόνευτη είναι και η Αγροτική εξέγερση στη Λευκάδα το 1819, όταν αγρότες αντιστάθηκαν ένοπλα σε αιματηρές συγκρούσεις με την Αγγλική προστασία και τα όργανά της, καθώς και στη Ζάκυνθο το 1820, και βέβαια την εξέγερση στη Σκάλα, τον Αύγουστο του 1849.
Βιαιοπραγίες, εξευτελισμοί του πληθυσμού , αγχόνες, μαστιγώσεις, κατεδαφίσεις σπιτιών. Στις περιπτώσεις μάλιστα απαγχονισμού ή και μαστιγώσεων, οι Βρεττανοί υποχρέωναν τους κατοίκους να παρακολουθούν.
Έτσι ο λαός έστηνε στις πλατείες το δέντρο της Ελευθερίας, έκαιγε τις χρυσές βίβλους των ευγενών, ενωνόταν σ΄ένα επαναστατικό δημοκρατικό καμίνι, υπακούοντας στο εγερτήριο σάλπισμα του Μαρτέλαου:
« Όθεν είσθε των Ελλήνων
Κόκκαλα διεσπαρμένα
Παλαιά , ανδρειωμένα
Τώρα, λάβετε πνοήν
Στις φωνές της Σάλπιγγός μου
Απ΄το μνήμα αντισταθείτε
Και το γένος μας θα ιδήτε
Εις την πρώτην του πνοήν.»
Οι Βρεττανοί επίστευαν ότι θα μπορούσαν να μεταβάλλουν σε όργανά τουςκαι επίσημους διαβιβαστές των αποψεών τους Επτανήσιους Γερουσιαστές που τους κατηγόρησε ως ανίκανους και διεφθαρμένους, διότι υπεραμύνθησαν των δικαιωμάτων της πατρίδας τους και όχι της προστασίας.
Χαρακτηριστικό το παράδειγμα , επί Μαίτλαντ, του Διονυσίου Ρώμα που έλεγε ότι: Αλησμονώ κάθε στοχασμόν, διά την πατρίδα μου ήθελα αρνηθώ την ιδίαν μου τη φαμίλιαν. Και όταν αργότερα ο αρμοστής Ονάρδ, στην προσπάθειά του να εξασφαλίση τη φιλία του Ρώμα, προσφέρθηκε να του απονείμη τον Αγγλικόν Μεγαλόσταυρον των Αγίων Μιχαήλ και Γεωργίου, ο Ρώμας δεν εδέχθηκε με την εξής απάντηση: « Εξοχώτατε, ευχαριστώ διά την τιμήν, μα όσο και αν συλλογίζομαι δε βρίσκω να υπηρέτησα ποτέ τη Μ. Βρεττανία, διά τούτο, το παράσημο αυτό δεν μου ανήκει»
Όλοι αυτοί οι αγώνες που σφυρηλάτησαν την αγωνιστική ενότητα του Επτανησιακού λαού με κοινό, συνεχή και ανυποχώρητο αγώνα γινόταν με πρωτοπορία του Ριζοσπαστικού κινήματος, του γνήσιου και δημοκρατικού πρώτου κόμματος αρχών στην νεοελληνική ιστορία.
Το Ριζοσπαστικό κίνημα είχε όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα ενός κινήματος, εθνικό – απελευθερωτικού – πολιτικού – κοινωνικού. Είχε συνειδητή ηγεσία, αταλάντευστη στις επιδιώξεις της και συνεπή στις αρχές που διεκήρυσσε, αφύπνιση του λαού για διεκδίκηση των φυσικών, απαράγραπτων δικαιωμάτων του, είχε πρόγραμμα και αρχές πρόβαλλε τις αρχές της Ελευθερίας, της Εθνικής ανεξαρτησίας, Λαικής κυριαρχίας ,Κοινωνικής Δικαιοσύνης, συνδέθηκε με κινήματα και ηγετικές μορφές της επαναστατικής Ευρώπης και διεκήρυξε την ανάγκη ίδρυσης μιας Ευρωπαικής συμπολιτείας στη βάση της αλληλεγγύης των λαών.
Το ριζοσπαστικό κόμμα γεννήθηκε και ανδρώθηκε στην Κεφαλονιά, ως εστία της εθνικής Ενώσεως ( Ιακωβάτος)και από την Κεφαλονιά εξαπλώθηκε στα άλλα νησιά, πρώτιστα στη Ζάκυνθο. Ο ηγέτης του Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος τόνιζε πως το ριζοσπαστικό κόμμα απαιτούσε την : άμεσον παύσιν της Προστασίας και την Ένωσιν της Επτανήσου μετά της ελευθέρας Ελλάδος.
Ο Ζερβός από τα Γριζάτα της Σάμης, γεννήθηκε το 1814. Σπούδασε νομικά στην Ιταλία. Απλός στους τρόπους, γενναίος στο φρόνημα, φλογερός πατριώτης, ακαταμάχητος αγωνιστής, αναδείχθηκε διά των αγώνων του, κορυφαία , πολιτική προσωπικότητα, θαραλλέος μάρτυρας της επτανησιακής ελευθερίας. Μέσα από την εφημερίδα του « Φιλελεύθερος» διεκήρυττε τους πόθους και τα δίκαια των συμπατριωτών που κατεθλίβοντο κάτω από τον ασφυκτικό κλοιό της προστασίας. Η προστασία γνώριζε την ακτινοβολία την οποία εξασκούσε επί των συμπατριωτών του και κατά την εξορία του, κατάργησε την αλληλογραφία του. Για τον μεγαλομάρτυρα της επτανησιακής ελευθερίας χαρακτηριστικό είναι το δίστιχο:
Προσκυνούμε τη Σημαία
Προσκυνούμε το Σταυρό
Προσκυνούμε και το μέγα, τον Ηλία το Ζερβό.
Σπουδαίος ήταν και ο Ιωσήφ Μομφερράτος.Γεννήθηκε το 1816 στο Κάστρο, σπούδασε στο Παρίσι – Ιταλία νομικά. Είχε μικροσκοπικό και ασθενικό σώμα, γενναία καρδιά και θάρρος, απαράμιλλη ευθικρισία και λιτή- γεμάτη περιεχόμενο έκφραση. Χαρακτηρίσθηκε ως ένας από τους διαπρεπέστερους δημοσιογράφους της νεώτερης Ελλάδος.
Ηγέτιδα τάξη του ριζοσπαστικού κινήματος υπήρξε η αστική, κατά την προοδευτική, φιλεύθερη και δημοκρατική φάση της ιστορίας της, με στενούς συμμάχους της τους εργαζόμενους των πόλεων και ξεχωριστά την πολυπληθή αγροτική τάξη .Έμποροι- βιοτέχνες- καραβοκύρηδες, ναυτικοί- διανοούμενοι και βέβαια η νεολαία, συνέστησαν ένα αρραγές μέτωπο κατά του Άγγλου Κυρίαρχου αλλά και των εγχώριων ευγενών αρχόντων – οργάνων τους.
Και ο Κεφαλλονίτης Τζανής Μεταξάς εμψύχωνε τον λαό:
« Έλληνες, δούλοι μη καταδέχεσθε
Ούτε να λέγεσθε, ούτε να είσθε
Ελευθέρως φρονείτε.
Ανδρείως πολεμήσατε
Για την πίστιν την Αγία
Την Πατρίδα, την Ελευθερία»
Καθοδηγητική ηγεσία του μετώπου αυτού κατέστησαν οι ριζοσπάστες, ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και ο Ιωσήφ Μομφερράτος από την Κεφαλονιά, οι Φραγκίσκος και Ναθαναήλ Δομενίγοι στη Ζάκυνθο, ο Παίζης στην Ιθάκη, ο Ποφάντης στην Κέρκυρα και άλλοι θα συγκροτήσουν την ομάδα των ριζοσπαστικών βουλευτών στην Θ΄Ιόνια Βουλή, τη πρώτη και τελευταία Ελεύθερη Βουλή της Επτανήσου. Αυτοί οι ριζοσπάστες βουλευτές πρότειναν και η βουλή πήρε την απόφαση στις 18 Απρίλη 1850 και κήρυξε ως «εορτή ν εθνικήν» την 25η Μαρτίου.
Αυτοί οι βουλευτές με εκπρόσωπό τους τον Ιωάννη Τυπάλδο Καπελέτο Δοτοράτο πρότειναν το ιστορικό ψήφισμα της ενώσεως, σύμφωνα με το οποίο: Επειδή η Ανεξαρτησία, η Κυριαρχία και η Εθνικότης εκάστου λαού είναι δικαιώματα φυσικά και απαράγραπτα και επειδή, υπάρχει πια ελεύθερη Ελλάδα, διακηρύσσει ότι: Ομόθυμος, αμετάτρεπτος και στερεά θέλησις του επτανησιακού λαού είναι η ανάκλησις της Ανεξαρτησίας και της Ένωσης αυτού με το λοιπόν Έθνος.
Απαίτησαν την κατάργηση της « Βαρβάρου και αδίκου κεφαλικής ποινής, την ελάττωση ή απαλλαγή του λαού από τους ανυπόφορους δεσμούς και φορολογίες, την εξασφάλιση των ατομικών ελευθεριών, την κατάργηση του νόμου που καθιέρωνε την καταδίκη και εξορία των πολιτών χωρίς υπεράσπιση.
Αξίζει να θυμηθούμε τους αντιπροσώπους της Θ΄Βουλής, γιατί λαός που δεν γνωρίζει την Ιστορία του είναι καταδικασμένος να την ξαναζήσει.
6 Κεφ/νίτες:
Γεράσιμος Λιβαδάς
Ηλάις Ζερβός Ιακωβάτος
Ιωσήφ Μομφερράτος
Σταματέλος Πυλαρινός
Ιωάννης Τυπάλδος Δοτοράτος
Γεώργιος Τυπάλδος Ιακωβάτος
3 Ζακυνθινοί
Ναθαναήλ Δομενεγίνης
Φραγκίσκος Δομενεγίνης
Άγγελος Δεσσύλας
1 Ιθακήσιος
Τηλέμαχος Παίζης
1 Κερκυραίος
Χριστόδουλος Ποφάντης
Την ένωση προβάλλει και απαιτεί και ο ριζοσπαστικός τύπος. Η εφημερίδα του Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου « ο Φιλελεύθερος» από τις στήλες της διακήρυξε πως « Πρώτιστη επιθυμία του Ιονικού λαού είναι η Ανεξαρτησία και η ένωσίς του με την Ελλάδα», όπως και η εφημερίδα του Ιωσήφ Μομφερράτου « Αναγέννησις» απευθυνόμενη προε τον λαό τόνιζε πως όλες οι προσπάθειές του πρέπει να τείνουν στο γενικό σκοπό, της Ένωσις.
Την Ένωση προβάλλει και ο επτανησιακός λαός με διαδηλώσεις, προτάσεις, ψηφίσματα και παραστάσεις.
Οι δύο αποφασιστικοί παράγοντες της διατήρησης της εθνικής συνείδησης του υπούδουλου Γένους ήταν η Ορθοδοξία και η Γλώσσα , συντελεστές της Ιστορικής και φυλετικής επιβίωσής του.Από αυτά θέλησαν οι Άγγλοι προστάτες με τα εγχώρια όργανά τους να αλλοτριώσουν τον επτανησιακό λαό. Η Αγγλική Προστασία με την επιβολή του ανελεύθερου συντάγματος του 1817, μετατράπηκε σε απροσχημάτιστη στρατιωτικο- πολιτική κατοχή των επτανήσων και ηΕπτάνησος Πολιτεία έγινε ιδιότυπο Αγγλικό προτεκτοράτο. Ορίζει τοποτηρητές στις Μητροπολιτικές έδρες όργανα της εμπιστοσύνης της, απαγχονίζει ιερείς στη Λευκάδα, επικηρύσσει ιερείς, μεταβάλλει σε στάβλους και αχυρώνες τα μοναστήρια, εξευτελίζει, διαπομπεύει και φυλακίζει ιερείς της Ορθοδοξίας.
Από την άλλη στον τομέα της Γλώσσας καθορίζει πως κάθε δημόσια υπόθεση θα διεξάγεται στην Ιταλική, κατακλύζει με ξένους το Κυβερνητικό τυπογραφείο, απαγορεύει την κυκλοφορία εγγράφων και εφημερίδων γραμμένων σε ελληνική γλώσσα.
Στον τομέα της παιδείας ο επτανησιακός λαός με επικεφαλής τους ριζοσπάστες ηγέτες του δεν περιορίσθηκε σε διαμαρτυρίες, αλλά προχώρησε σε πράξεις. Δημιούργησε σχολεία, όπως αυτό της Πυλάρου, που πήρε το όνομα « Ελλάς» ενώ οι βουλευτές με τις αγορεύσεις τους,πέτυχαν να ψηφιστούν νομοθετήματα βελτίωσης του εκπαιδευτικού συστήματος.
Χάρη στην εντεινόμενη αγωνιστική δράση του λαού των Επτανήσων, ο Άγγλος αρμοστής Σήτων, τον Οκτώβρη του 1848 παραχώρησε με νόμο την Ελευθεροτυπία, οι εφημερίδες « Φιλελεύθερος» ( Ζερβού) και « Αναγένησις» ( Μομφερράτου) κατέστησαν βάθρα των αγώνων, κέντρα λειτούργησαν στο Αργοστόλι όπως το « Δημοτικό Κατάστημα» η « Ομόνοια» στο Ληξούρι, η ‘ Ρομφαία» στη Ζάκυνθο η « Ένωσις» στη Ζάκυνθο. Ο Ηλίας Ζερβός καλούσε σε στρατολογία το λαό:
« Ριζοσπάστες μου
Άνδρες φίλοι
Της Ελευθερίας στύλοι,
Και του Έθνους αετοί
Ήλθεν η ώρα να ζωστήτε το σπαθί».
Η εξάπλωση του ριζοσπαστισμού θορύβησε ιδιαίτερα μετά την επιτυχία του στις πρώτες ελεύθερες εκλογές του 1850 την « Προστασία» και τα Ιόνια όργανά της. Το ιστορικό ψήφισμα για την ένωση των ριζοσπαστών βουλευτών στην Θ΄Ιόνιο Βουλή ήταν προιόν ανυποχώρητων και ανένδοτων αγώνων του ριζοσπαστικού κόμματος που το εκπροσωπούν στη βουλή οι 11 βουλευτές του.
Διεκήρυσσε ότι ο Επτανησιακός λαός ποτέ δεν συγκατατέθηκε στην « Προστασία» και ότι ομόθυμη θέλησή του ήταν και είναι η ανάκτηση της ανεξαρτησίας του και η Ένωσή του, ποτέ όμως υπό το σκήπτρον ξένου βασιλιά, ενώ ταυτόχρονα διεκήρυσσε τις ευρύτερες εθνικο- ενωτικές και πολιτικο-κοινωνικές αρχές στον ευρύτερο ελληνικό χώρο με όραμα και την κοινωνική απελευθέρωση.
Η προστασία κατέβαλλε κάθε προσπάθεια για να αποκεφαλίσει το κίνημα, να τρομοκρατήσουν το λαό, να σκορπίσουν τη σύγχυση. Με το κλείσιμο των ριζοσπαστικών εφημερίδωνν και την 5χρονη εξορία ( 1851-1857) των ηγετών Ηλ. Ζερβού Ιακωβάτου και Ιωσήφ Μομφερράτου, δημιουργήθηκε σοβαρό κενό ηγεσίας. Το κέντρο του κινήματος μετατοπίσθηκε από την Κεφαλονιά στη Ζάκυνθο με την ανάδειξη και προώθηση του Ζακυνθινού Κων/νου Λομβάρδου. Αλλοιώθηκαν τα ριζοσπαστικά οράματα και στέγνωσε και αφυδατώθηκε το αίτημα της ένωσης αφού εξοβελίστηκε το δημοκρατικό – κοινωνικό περιεχόμενο του κινήματος.
Δημιουργήθηκε μια άλλην τάση μες στο κίνημα που έγινε πλειοψηφούσα και οδήγησε στην ένωση μέσα από πολιτικά παιχνίδια και διεργασίες, μακριά από τους άμεσους ενδιαφερόμενους, τους πολίτες των Ιόνιων νησιών. Το μόρφωμα υπό τονΚων/νο Λομβάρδο, οι Ενωτιστές, αθέτησαν τις αρχές, αυτονομάσθηκαν ριζοσπάστες και εξασθένησαν τον αγώνα.
Το αίτημα της εθνικής ανεξαρτησίας ο ριζοσπαστισμός το συνδύαζε με εκείνο της λειτουργίας δημοκρατικού πολιτεύματος, γι΄αυτό και ενέτασσε τον αγώνα για την ένωση των επτανήσων σ΄αυτό το πλαίσιο, διαφορετικά θεωρούσε την ένωση κήρυγμα μονομερές και αντιπατριωτικό, που εξυπηρετούσε μόνο τα συμφέροντα της Αγγλικής πολιτικής.
Ο εσωτερικός αγώνας λοιπόν έχει ξεκινήσει από το 1858 και συνεχίστηκε οξύτατος μέχρι την ένωση. Στη 13η Βουλή όλοι, Μεταρρυθμιστές, Ενωτιστές ψήφισαν ( 29 Σεπτεμβρίου 1863) την ένωση των Επατανήσων με την Ελλάδα. Οι ριζοσπάστες Ηλ. Ζερβός Ιακωβάτος και ωσήφ Μομφερράτος , αυτοί που αγωνίσθηκαν, εξορίστηκαν , μάτωσαν για την ένωση δεν ήταν εκεί, συνειδητά απουσίαζαν. Αρνήθηκαν να θέσουν μυποψηφιότητα για μια βουλή, η οποία θα συνερχόταν για να επισημοποιήσει την Βρετανόπνευστη ένωση, αρνήθηκαν να υπογράψουν μια ένωση που χορηγήθηκε όχι ως απαράγραπτο και αναφαίρετο δικαίωμα του επτανησιακού λαού, αλλά ως ικεσία προς την Αγγλίδα βασίλισσα Βικτωρία.
Η ένωση πραγματοποιήθηκε στις 21 Μαίου 1864. Τα νησιά του Ιονίου γίνονταν τμήμα του ελληνικού κράτους ακαι όλοι γιορτάζουν, υποστέλλεται η Αγγλική σημαία και αποχωρούν οι Αγγλικές αρχές κατοχής.
Από τους πανηγυρισμούς του πλήθους και των νεοφώτιστων ριζοσπαστών – ενωτιστών οι δύο κορυφαίοι ηγέτες απουσιάζουν συνειδητά και προκλητικά.
Ο ένας μένει κλεισμένος στο σπίτι του και ο άλλος με σφιγμένη τη καρδιά παρακολουθεί τις εκδηλώσεις πίσω από τη μισόσόκλειστη γρίλια.
Ένας αγώνας εθνικός που επιδιώκει την αποτίναξη της εθνικής δουλείας ενός λαού, πως είναι δυνατόν να μη συμπορεύεται με αγώνα κοινωνικό, αφού η ίδια η εθνική δουλεία δημιουργεί συντηρεί και επαυξάνει την κοινωνική δουλεία για να μπορεί έτσι ο ξένος να διαφεντεύει τη χώρα ενός λαού.
Ο ριζοσπαστισμος τα Αγγλοκρατούμενα Επατάνησα δημιουργληθηκε και εξήλθε από τα σπλάχνα του λαού.Taοράματά τους όμως και η ένωση με την Ελλάδα δεν πραγματοποιήθηκαν όπως τα συνέλαβαν και τα διεκήρυξαν, παρά τις ποικίλες και τεράστιες θυσίες της ηξεσίας του και του λαού.
Η Ένωση, ήταν ένωση που υπαγορεύτηκε από πολιτικές σκοπιμότητες. Ο Αγνός Κεφαλονίτης δημοκράτης αντιεισαγγελεύς εφετών και βουλευτής Κεφ/νίας και ΑττικήςΡόκκος Χοιδάς, τόνιζε πως δεν ενώθηκε η Επτάνησος με την Ελλάδα, αλλά η Ελλάδα με την Επτάνησο. Εκτός από την αλλοίωση και τη σκόππιμη παραφθορά των εθνικών στόχων των ριζοσπαστών και του λαού οι κοινωνικοί τους στόχοι έμειναν απραγματοποίητοι και μετά την Ένωση περνούσαν στο χώρο της ελεύθερης πατρίδας. ‘Αξιοι έλληνες στάθηκαν στην πρώτη γραμμή, στις επάλξεις του αγώνα ενάντια στην ξενόδουλη Βασιλική αυλή και τους διεφθαρμένους αυλικούς οι Ρόκκος Χοιδάς, Πλάτωνος Δρακούλης, Παν Πανάς, Μαρίνος Αντύπας και οι επίγονοι των ριζοσπαστών μας και οιμομοιδεάτες τους, δεν υπέστειλαν τη σημαία του αγώνα, με Αρετήν και Τόλμην, θυσίες, αυταπάρνηση και γενναιότητα χάραξαν το δύσβατο δρόμο της Εθνικής ανεξαρτησίας και Λαικής Κυραιαρχίας.
Εμείς σήμερα, αγαπητοί συμπατριώτες με τη σκέψη ανοιχτή και καθαρό το νου οφείλουμε με σοβαρότητα, υπευθυνότητα και σεβασμό να σκύψουμε, πάνω στις πράξεις των προγόνων μας χωρίς προκρούστιες λογικές με σύνεση και φρόνηση.
Γιατί, κάθε κίνημα και κάθε ιδεολογία δεν είναι φαινόμενα, στατικά και αμετάβλητα, ανανεώνονται, εμπλουτίζονται ή και αλλοιώνονται, ανάλογα με τις απαιτήσεις των καιρών, την ιδιοσυγκρασία των ηγετών τους, το δυναμισμό ή το συμβιβασμό του λαικού παράγοντα.
Και σήμερα περισσότερο από ποτέ η πατρίδα μας περνάει δύσκολες ώρες, χρειαζόμαστε ηγετικές αδούλωτες μορφές όπως εκείνες των αγνών πατριωτών Ι. Μομφερράτου ,Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου.
Στο σώμα της Ελλάδας μας και στα παιδιά της ασελγούσαν πάντα ξένοι και ντόπιοι τύραννοι για προώθηση των δικών τους συμφερόντων.
Ας αναρωτηθούμε τι θα έλεγαν, τι θα έκαναν και σήμερα εκείνοι οι δημιουργοί του ριζοσπαστικού κινήματος που έδρασαν χωρίς φόβο για να αποτεινάξουν το ζυγό της δουλείας.
Ας έχουμε στο νου και στη ψυχή μας τα λόγια του ποιητή Ανδρέα Κάλβου:
« Όσοι το χάλκεον χέρι
Βαρύ του φόβου αισθάνονται
Ζυγόν δουλείας ας έχουσιν
Θέλει Αρετήν και Τόλμην η Ελευθερία»